Het debat over abortus is dit jaar, 2022, heropend. Dit voorjaar kwam er in het parlement het voorstel om de verplichte vijf dagen bedenktijd te schrappen. Te betuttelend en onnodig. Het voorstel werd aangenomen. Waarschijnlijk zal de abortuspil in de toekomst bij de huisarts verkrijgbaar worden. Ook dat moet abortus toegankelijker maken voor meisjes en jonge vrouwen. Maar de meeste ophef kwam vanuit de VS. Het Roe vs Wade-besluit uit 1973 is geschrapt door het Hooggerechtshof. Nu zal per staat worden bepaald of de abortuspraktijk mogelijk blijft. In een heel aantal staten zeker niet. Voor- en tegenstanders staan hevig geëmotioneerd tegenover elkaar.
Ook in Nederland verloopt het debat over abortus verhit. Het zou al helpen zijn als we niet zouden debatteren maar met elkaar een gesprek zouden voeren, een dialoog. Al was het maar om voor even in de schoenen van een ander te leren staan. Proberen van binnenuit te beleven wat de ander bezielt om zijn standpunt in te nemen. En zo het spannende te ervaren van uitgangspunten die maar ten dele overlappen en soms haaks op elkaar staan. Dat is wat samenleven in een plurale werkelijkheid namelijk is. Een zo vitaal, ingrijpend en essentieel thema moet gemeenschappelijk spannend blijven, en omgeven met twijfel: zie ik het goed?
In 1988 verscheen een jeugdroman over het thema: Carla, vijftien jaar en zwanger. A.P. Wisse is de auteur en was bij ons thuis bekend als redacteur van de krant waarop mijn ouders geabonneerd waren: het Nederlands Dagblad. Het gedachtengoed van de orthodox-protestante traditie waarin dit dagblad functioneerde, maakt de inhoud voorspelbaar. Het is een pro-life boodschap voor de jongeren. In 1988 was ik intussen al vier getrouwd met M. We zouden ons derde kind krijgen in dat jaar. Wij waren, wil ik maar zeggen, geen vijftien meer. Toch nog wel dichtbij de tijd waarop je bang was voor een ongewenste zwangerschap. Verkering hebben en onbekommerd gebruik maken van voorbehoedsmiddelen was er niet bij destijds. Net als in Carla was seks voor het huwelijk met schuld beladen. Dat gaat meespelen bij het overwegen: je hebt een schuld gemaakt en nu moet je de gevolgen dragen: “Ik moet voor mijn onvoorzichtigheid betalen. Levenslang.” (36) Ook vriendin Stan speelt de schuldkaart: “Het is jùllie schuld dat hij zich nu al aandient. Dan moeten jullie ook de verantwoordelijkheid aanvaarden.” (63) Het probleem is ons bespaard gebleven maar het is duidelijk dat je bij anderen het drama wel kunt tegenkomen.
Journalist Wisse heeft in het beknopte verhaal (96 pagina’s) het perspectief van het vijftienjarige meisje gekozen. Wat moet je doen? Hoe kom je tot een beslissing en wie neemt die uiteindelijk? Carla beslist, zoveel is helder en dat is volkomen in lijn met de lijn van de pro-abortus activisten. Zij willen dat de keuze voor abortus gemaakt kan worden zonder de druk van strafrecht. De vijf dagen bedenktijd ging er vanuit dat het afbreken van een zwangerschap een ingrijpende beslissing is. In het boek Carla blijkt dat ook zo te zijn en wat vooral sterk is dat het jonge meisje van vijftien veel mensen om zich heen heeft die meedenken. Het begint met de inzet van haar en vriend Niels om het stil te houden. Maar in de loop van het verhaal worden steeds meer familieleden en intimi betrokken in de afweging. De ouders van Carla, de zus van Niels en Stan de vriendin van Carla. “Het gaat niet alleen om jou en om Niels,” zegt Stan, “Er is ook nog een kind in het spel. In je buik. Wat je beslist moet voor jullie drieën goed zijn.” (42, zie ook 43, 55 en 58) Aan het slot, als het kind geboren is, staan ook de ouders er positief tegenover. Een ongewenste zwangerschap heeft, met andere woorden, gevolgen voor een sociaal systeem. Ook al neemt de zwangere vrouw de beslissing, die keuze is het resultaat van een veelheid van invloeden.
In het boek speelt ook Mieke een belangrijke rol. Zij is de maatschappelijk werker van de Verenging tot bescherming van het Ongeboren Kind. De affiche van deze pro-life instelling (gestart in 1971) is de trigger die Carla met Mieke in gesprek brengt. (48) Vanaf dat moment wordt het boek de drager van de boodschap van deze Vereniging. Zorg voor moeder en kind vanuit het uitgangspunt dat de foetus vanaf conceptie beschermwaardig is. Zwaar aangezet en opgelegd is de scene waarin Carla op een avond even opgevangen wordt in een orthodox-christelijk gezin (met orgelmuziek!). (78-94) Die man en vrouw waren een periode ongewenst kinderloos en geven af op vrouwen die kiezen om een zwangerschap te breken. (81-82) Dan ontwikkelt zich de gedachte dat abortus een misdaad is, moord op je eigen kind. (88, 96) De personages worden steeds meer uitgesproken types: de zeer invoelende Mieke en de stugge en kille dokter en medewerkster in de abortuskliniek. Er is geen ruimte voor twijfel of begrip voor de andere kant.
Ik kan me niet herinneren dat ik vragen of kritiek had op de jeugdroman toen ik hem eind jaren tachtig kocht en las. Nu ik me opnieuw in het onderwerp verdiep, meet ik de afstand tot deze positie op. Niet op het punt van heiligheid van het mensenleven of beschermwaardigheid van het ongeboren kind. Wel op het punt van de eenduidigheid van de morele positie. Het laat geen ruimte voor twijfel en veroordeelt vrouwen die wel voor de afbreking van de zwangerschap kiezen. Wat mij vooral stoort is dat het veronderstelt dat je als buitenstaander de keuze van de ander op zo’n ingrijpend punt kan beoordelen. Schrijver en filosoof Jurriën Hamer bracht knap onder woorden waar het wringt. In een column in dagblad Trouw (woensdag 13 juli 2022) noemt hij situaties van ongewenste zwangerschap ten diepste ‘onkenbaar’. “Sommige mensen worstelen met het onkenbare. Zij houden niet van zaken die ze nooit zullen begrijpen, maar slechts kunnen aanschouwen en ondergaan. Niemand weet precies wat een foetus van twaalf weken waard is, en hoe je die waarde afzet tegen de het recht van een vrouw om over haar lichaam te beschikken. En toch willen ze het weten.” Juist religies laten weinig ruimte voor twijfel, schrijft hij verder. Of het nu gaat om seksuele geaardheid, de wens om te sterven of de status van een foetus, posities worden in godsdienstige tradities met zekerheid ingenomen. “Het had hardvochtige gevolgen. Laten we onze twijfels niet overschreeuwen maar benadrukken. Ze kunnen ons juist de weg wijzen. Als niemand het weet, is het aan eenieder om zijn eigen afweging te maken. Het recht op abortus heeft een dubbele rechtvaardiging: het draait niet alleen om recht op fysieke zelfbeschikking, maar ook het recht om een eigen oordeel te vellen over een ongrijpbare kwestie.” Als er iets onkenbaars en ongrijpbaars aan abortus zit, dan gaan de gevolgen meespreken: “De geschiedenis leert dat er altijd vrouwen zijn die zwaarwegende redenen hebben om te aborteren. Wil je werkelijk dat zij onder druk van een verbod de illegaliteit opzoeken? Wil je echt dat de staat aborterende artsen gaat vervolgen? (…) Ongrijpbare kwesties als abortus vragen niet om dwang, maar om vrijheid.”
Naar aanleiding van: A.P. Wisse, Carla: Vijftien jaar en zwanger. Barneveld: De Vuurbaak, 1988.
Op 29 mei 2022 hield ik een Leer & Bidbijeenkomst over abortus. Daarbij vroeg ik aandacht voor 1) de heiligheid van het leven, 2) de verantwoordelijkheid die wij hebben als beeld van God, 3) de zelf-zorg, lichamelijk en mentaal met het in acht nemen van grenzen, eigen geweten en de integriteit van het lichaam en 4) de rol van de omgeving: schaamte, spijt, opties, verlies, rouw en schuld. Hulp vanuit de geloofsgemeenschap gaat erom dat mensen bij Christus blijven. Deze hulp geef je ongeacht de keuze die iemand maakt, om de zwangerschap uit de dragen of die af te breken. Verder is van belang om te onderkennen dat wij allemaal met ongewenste situaties moeten leren omgaan (corona en vaccinaties; echtscheiding) en er verschillende keuzen mogelijk zijn, op christelijke wijze. Dat maakt rond abortus mild, bescheiden en behulpzaam.