Stel je voor dat Paulus vanuit het zuiden van Europa zou arriveren in één van onze steden, Amsterdam bijvoorbeeld. Hij zou geruime tijd in onze wereld rondlopen en met zijn grote gevoel voor wat er speelt onze cultuur inademen. Stel je vervolgens voor dat hij de kans krijgt om in het debatcentrum De Rode Hoed zijn verhaal te doen voor een publiek van inwoners van onze hoofdstad. Stel je voor dat Paulus dan de volgende toespraak zou houden:
“U bent buitengewoon gehecht aan uw vrijheid. Dat is te merken in alles. Waar het nu gaat om de vrijheid om je mening te uiten of om de inrichting van je tuin of balkon, of het nu je over vakantiebestemmingen gaat of de manier waarop jij je relatie vormgeeft, vrijheid is alles. Als je in Nederland komt wonen merk je het en als je hier in Nederland geboren bent, krijg je de boodschap met de paplepel ingegoten: zorg dat je vrij bent om te doen en te laten wat je wilt, het gaat om jouw unieke leven.
Juist daarover heb ik nieuws te melden. De God die ik dien maakt werk van de vrijheid van mensen, al vanaf het eerste begin. Als Schepper van de mens heeft Hij het unieke idee gehad om een bijzondere band tussen zichzelf en zijn creatie te maken. Hij combineerde afhankelijkheid en zelfstandigheid. Als God maakt Hij het leven mogelijk. Zou God uitstappen, de mens zou Hem niet kunnen vervangen. Tegelijk heeft Hij de mens begiftigd met nieuwsgierigheid en creativiteit en een groot besef van eigen mogelijkheden. Eén van de opties is zelfs dat je als mens de afhankelijkheid van je Schepper compleet kan ontkennen.
Deze zelfstandigheid van de mens beleven wij als onze vrijheid. Helaas toont de praktijk een ander plaatje. “De mens wordt vrij geboren en overal is hij in boeien,” is een uitspraak van een van de filosofen van deze moderne vrijheid. Die boeien knellen. Zelfs als je erin slaagt dat knellen zo gering mogelijk te maken, kom je ten slotte bij de laatste horde, de dood. Het goede nieuws dat ik heb is, dat je hier en nu een leven kunt beginnen dat die barrière slecht. Het is een leven verbonden aan Jezus Christus. Van Hem gaat het verhaal namelijk dat Hij de dood overwonnen heeft. Hij heeft beloofd dat Hij dat ook waarmaakt voor iedereen die Hem volledig leert vertrouwen. Op een dag in de toekomst zal Hij verschijnen en die belofte inlossen: doden staan op, sterfelijke mensen zoals u en ik worden dan op slag onsterfelijk. Het aardige is dat dit toekomstperspectief direct invloed heeft op de manier waarop je nu al je leven ervaart. De beperkingen in je leven (of die nu opgelegd worden door anderen of door jezelf) kunnen niet verhinderen dat je zegt: ik ben een vrij mens, want Jezus is mijn Heer. Ik zal je vertellen hoe ik dat in mijn persoonlijke leven ervaar…”
Als ik op deze manier de rede van Paulus naar nu overzet, dan ben ik bezig met wat we ‘contextualiseren’ noemen. Dat wil zeggen dat je je realiseert dat de situatie waarin Paulus spreekt niet de onze is. Als Lukas de Stoïcijnen en de Epicuristen noemt, heeft hij het over filosofen die ons weinig zeggen. Je kunt je wel in hun geschriften verdiepen en dan kan blijken dat je bepaalde gedachten tegenkomt die ook nu nog voorkomen. Maar het dominante gedachtegoed van nu kenden zij toen niet. Als de toespraak van Paulus gericht was op de inwoners van Athene, dan getuigt het niet van respect voor Gods Woord als je doet alsof dat nu precies zo is. Het brengen van het evangelie vraagt erom dat je de boodschap over Jezus Christus laat landen in je eigentijdse context. Ik doe een poging hierboven door aandacht te geven aan het thema ‘vrijheid’. Je kunt er stellig nog meer vinden en dat is nu juist het boeiende van missionair zijn: je moet je verhaal op verschillende manier kunnen houden, want de contexten verschillen. Zo preek ik anders voor de kerkgangers in de International Christian Fellowship Delft dan voor de mensen die ik zondags voor me zie in de Immanuëlkerk.
Het tweede dat opvalt is dat zo’n toespraak zich richt op de visie van mensen. Paulus doet in feite weinig anders dan zijn publiek een ander denkkader aanbieden. Als de inwoners van Athene anders tegen God en de schepping gaan aankijken, zullen zij ook inzien dat het bouwen van tempels en het plaatsen en vereren van beelden misplaatst gedrag is. Via anders denken kom je dan tot ander gedrag (en hopelijk ook tot anders voelen). Stefan Paas schrijft: “Geloof is niet geïnspireerd door overtuigingen, maar door emoties en instincten. Dit is misschien waar de apostel Paulus op wees toen hij zei dat geloof werkt door liefde (Galaten 5: 6). Het verschil tussen geloof en ongeloof is geen kwestie van rationele overtuigingen, maar een kwestie van verschillende oriëntaties, of ‘liefde’.” (47, mijn eigen vertaling uit het Engels). Paulus weet het ook: bekering is meer dan ‘anders denken’. Deze toespraak richt zich op het denken over Jezus Christus en laat het uitlopen op een urgent appel op je levenshouding: je zult beoordeeld worden door Jezus Christus.
Op het thema ‘vrijheid’ doe ik in feite hetzelfde als Paulus: ik bied een andere manier van denken over vrijheid aan, gerelateerd aan Jezus Christus, en je hoopt dat mensen daardoor hun eigen uitgangspunten heroverwegen en mogelijk verder geïnteresseerd raken.
Ik heb wel de toespraak laten uitlopen op een aanzet om een persoonlijk verhaal te gaan houden. Dat past erg in onze tijd met aandacht voor authenticiteit. Maar ook dat blijft nog verhaal. Voor een goed missionair contact is meer nodig! Het aardige is dat we aan het slot van het verhaal in Handelingen 17 lezen dat sommigen mensen zich bij Paulus aansloten: “Toch sloten enkelen zich bij hem aan…” (17,34) Het aanvaarden van het geloof komt daarachter aan. Dat is een aanwijzing: mensen komen in onze wereld over het algemeen niet tot geloof door een enkele toespraak en zeker niet alleen door het komen tot andere gedachten. Het gaat om een gemeenschap die hen opvangt en begeleidt in de zoektocht. Toch heeft het wel waarde als er gelegenheden zijn waar voor denkers iets te halen valt. Het is dan wel zaak om de vragen van deze tijd goed in beeld te hebben. Wie met de antwoorden uit eerste-eeuw-Athene komt in eenentwintigste-eeuw-Amsterdam (of Delft) mist de boot.
Naar aanleiding van: Stefan Paas, “Challenges and opportunities in doing Evangelism,” In: Gert Noort, Kyriake Avtzi en Stefan Paas, Sharing Good News: Handbook on Evangelism in Europe. Geneva: WCC Publications, 2017
Het citaat over vrijheid is van de filosoof Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), het is de openingszin van Du Contrat Social uit 1762
