In de jaren dat ik predikant ben hebben verschillende coaches mij prima geholpen. Telkens was het resultaat dat ik stappen kon zetten in mijn werk: een nieuwe uitdaging creëren, door een lastige interactie met mensen heen komen of het verbeteren van mijn vaardigheden in het begeleiden van vrijwilligers in de kerk. Voor dat laatste lees ik een en ander over coachen en de definitie van Nicolette Kat spreekt me aan: “De essentie van goed coachen is in echt contact met je coachee bouwen aan bewustwording, bewustzijn en verantwoordelijkheidsbesef, met een resultaatgerichte aanpak die in directe relatie staat tot de werkcontext.” (1) Zo ben ik zelf verder gekomen, inderdaad. Ik werd me meer bewust en ik nam mijn verantwoordelijkheid.
Recent bleek dat ik in bepaalde situaties me niet bewust was wat ik deed. Ik kon wel vertellen wat er gebeurde, op het niveau van de feiten, maar welke processen gaande waren, daar had ik geen inzicht en geen woorden voor. Dominante mensen, die met kracht zich kritisch tegen me keren, jaag ik uit mijn leven weg. Ik doe dat als met een reflex. Ik kan het achteraf prima rationaliseren, maar de impuls gaat voor het denken uit.
Hernieuwde kennismaking met Transactionele Analyse (TA) heeft me geleerd dat ik niet ben overgeleverd aan dergelijke neigingen. Dat nam ik wel aan; bepaalde ingesleten patronen kun je niet meer veranderen. De TA weigert zich daarbij neer te leggen:
“Mensen zijn OK.
Iedereen heeft het vermogen om te denken.
Mensen bepalen hun eigen lot door middel van besluiten, en deze besluiten kunnen herzien worden.” (21)
Stewart en Joines leggen deze uitgangspunten uit: Mensen zijn OK: “Dat betekent: u en ik hebben beiden waarde en waardigheid als mensen. … Soms kan ik niet waarderen of accepteren wat u doet. Maar ik accepteer altijd wat u bent. … Als mensen zijn wij van hetzelfde niveau. Dat blijft waar, ook als onze prestaties verschillend zijn of als wij van verschillend ras, leeftijd of godsdienst zijn.” (21-22) Ik hoor hierin een echo van de christelijke traditie. Elk mens is naar Gods beeld geschapen. Het bederf in de wereld is sterk en wij kijken dus niet vreemd op als iemand zich misdraagt. Omstandigheden halen soms het slechte in mij boven. Maar in de onderlinge menselijke omgang moeten we elkaar als mens blijven waarderen.
Wat me opvalt is dat het tweede uitgangspunt spreekt over ‘denken’. Dat komt omdat deze TA-benadering mensen wil laten beslissen, het derde uitgangspunt. Wie inzicht verworven heeft over omstandigheden, gevoelens, gedrag ontdekt dat er alternatieven zijn. Daarvan zijn er vaak enkele die beter zijn dan het bekende gedrag. Welk leven verlang je? Je kunt op grond van je inzichten beslissen om met ander gedrag te oefenen.
Daarom spreken Transactionele Analisten over autonomie: “…autonomie manifesteert zich door het vrij komen of herstel van drie vermogens: bewustheid, spontaniteit en intimiteit.” (256) Dat is hier geen ideologisch of religieus concept maar een sociaal-psychologisch ideaal. Het vooronderstelt de christelijk-religieuze concepten van zonde en vloek. Die drie vermogens zijn namelijk gevangen geraakt en soms geheel buiten bereik. Door ervaringen en verwerkingsmechanismen zijn we ons op een manier gaan gedragen die de werkelijke verlangens verborgen houdt. De kinderlijke creativiteit durven we niet meer spontaan te tonen of in te zetten. Veiligheid is een schaars goed in de grote mensenwereld. Het paradijs is dicht en alleen met hulp en geloof in herstel kan de deur weer een beetje open. Goede coaches en therapeuten zijn helende handen van God. Zieke patronen kunnen minder dwingend worden. Deprimerende ervaringen hoeven niet blijven te zijn. Je kunt leren autonoom te reageren op de werkelijkheid hier-en-nu, in gedrag, denken en voelen.
De eerste keer therapie ontving ik toen ik nog geen dertig was. Nu, zo’n dertig jaar later, ben ik er nog steeds mee bezig. Ik vind het geen straf ook al is het niet altijd plezierig.
Op m’n beste moment zeg ik: God is goed bezig.
Hij is OK. Ik ben OK.
Nicolette Kat: Coachen met een leeg hoofd: Helder en deskundig coachen als expert, gids en geweten.7 Culemborg: Van Duuren Media, 2018
Naar aanleiding van: Ian Stewart & Vann Joines, Transactionele Analyse: Het Handboek voor persoonlijk en professioneel gebruik.7 Amsterdam: SWP, 2008. (Oorspronkelijke titel: TA Today: A New Introduction to Transactional Analysis. Nottingham: Lifespace Publishing, 1987, vertaald door Maarten J. Stoffel, Karen van der Zee en Jan W. Boshuizen)
