Geef aan waar je grenzen liggen. Het was een bevrijdend inzicht toen dat in Rotterdam tot me doordrong. Ik had dagelijks te maken met interculturele contacten. Hoe interessant ook, ik had er last van. Met enthousiasme probeerde ik de culturele codes van Pakistanen en Surinaamse Hindostanen te kraken. Maar gaandeweg viel me op dat de inspanning bepaald niet wederzijds was. Waar was het besef dat ook ik een cultuur had met gevoeligheden en nuancen? Waarom namen mensen het voor vanzelfsprekend aan dat ik wel in hun ‘taal’ probeerde te communiceren?
Hoe ik aan de titel van het boek van dr. David Pinto kwam weet ik niet meer. Goed mogelijk dat ik ‘m gewoon een keer bij Boekhandel Donner meenam (toen nog aan de Lijnbaan). In elk geval, de drie-stappenmethode uit dit boek bood precies het inzicht dat ik nodig had. “Bij sommige interculturele contacten botsen de religieuze of culturele normen en waarden zodanig met elkaar, dat kennis van elkaars cultuur of de dubbel-perspectiefbenadering die beide partijen in het conflict niet nader tot elkaar brengt. Om in een dergelijke situatie toch tot effectieve communicatie te komen dient een bewuste keuze gemaakt en een grens getrokken te worden.” (176).
Pinto stelt voor in het contact eerst aan goede kennis te werken: kennis van jezelf en van de ander.
Stap 1: Het leren kennen van de eigen (cultuurgebonden) normen en waarden. Welke regels en codes zijn van invloed op het eigen denken, handelen en communiceren?
Stap 2: Het leren kennen van de (cultuurgebonden) normen, waarden en gedragscodes van de ander. Daarbij dienen meningen over het gedrag van de ander gescheiden te worden van feiten. Men dient te onderzoeken wat het ‘vreemde’ gedrag van de ander betekent. (177).
Het was precies wat er bij mij gebeurde. Eén van de meest indringende zaken was de relatievorming van jongeren. Waar Pakistaanse moslims en christenen dat een verantwoordelijkheid van de ouders vonden, vond ik dat niet. Mijn dochters en zonen namen zelf het initiatief op de liefdesmarkt. Wij hebben als ouders hen met een set waarden en normen het leven geleerd. Daarmee kunnen zij op pad. Wij komen weer in beeld zodra er iemand gevonden is. Maar zo niet bij de gearrangeerde huwelijken van de migranten in Nederland.
Beide manieren kunnen naast elkaar bestaan. Maar wat nu als je in een situatie aan elkaar verbonden bent en op een cultuurconflict stuit? Dan komt volgens Pinto stap 3 aan de orde.
Stap 3: Vaststellen van de wijze waarop men in de gegeven situatie met de geconstateerde verschillen in normen en waarden omgaat. Vervolgens stelt men vast waar de eigen grenzen liggen voor wat betreft aanpassing aan en acceptatie van de ander. Deze grenzen worden vervolgens aan de ander duidelijk gemaakt op een wijze die men eventueel aanpast aan de culturele communicatiecodes van de luisteraar. (177).
Let op de terechte combi: bepaal je grens én maak die duidelijk, eventueel aangepast. In de communicatie met de Pakistaanse en Surinaams-Hindostaanse leefwereld bleek autoritair optreden soms heel effectief. Het is niet de rol die ik graag bewust speel. Juist in de Nederlandse context is egalitair optreden een waardevolle rol voor een leidinggevende. Dus heb ik er (na de benodigde coaching) mee geoefend. Mijn grenzen werden helder. Dat luchtte op. In de woorden van Pinto: het vaststellen en aan anderen duidelijk maken van de eigen grenzen voorkomt “irritaties, onbegrip en overdreven tolerantie.” (177).
Dat laatste is het meest interessant: bestaat er zoiets als ‘overdreven tolerantie’? Ik geloof het inderdaad. Omdat er reële diversiteit bestaat. Dit is niet dat; ik ben niet jij; zij zijn niet wij. Elke groep heeft een eigen systeem van waarden, elk waardensysteem heeft enige rek (tolerantie!), maar er is een buitengrens. Take it or leave it. In de kerk is het zelfs een heel bijzondere grens: daar waar je de persoonlijke identiteit van de Heer niet serieus neemt, houdt de gemeenschap op. Daarbuiten even goeie vrienden, maar wie in de kerkelijke gemeenschap wil meedoen moet een minimum aan respect voor de Heer betonen. Anything goes? Ik dacht het niet.
Naar aanleiding van: Dr. David Pinto, Interculturele Communicatie: Dubbel perspectief door de drie-stappenmethode voor het doeltreffend overbruggen van cultuurverschillen. Houten-Zaventem: Bohn Stafleu Van Loghum, 1994.
